Dawno, dawno temu, prawdopodobnie przez przypadek, uformowane z wyjątkowo giętkiej ziemi naczynie wpadło w ogień, lecz zamiast spłonąć, utwardziło się. Ta historia sięga paleolitu. Wtedy to glina, po raz pierwszy została wystawiona na działanie wysokich temperatur pozwalając ludzkości stworzyć pierwsze trwałe wyroby, które wywindowały cywilizacje i pozwoliły na zachowanie historii Bolesławca dla kolejnych pokoleń. Dzisiaj, chyba już prawie nie zauważamy, ile ceramiki obecnej jest w naszym otoczeniu, chociaż historia ceramiki to nic innego, jak nasza historia.
Wyroby ceramiczne znajdują szerokie zastosowanie
Ceramika w rozumieniu tradycyjnym, to tworzywa i wyroby otrzymywane w wyniku wypalania specjalnie formowanej gliny tyle mówi definicja. A rzeczywistość to np.:
ceramika sanitarna. Spotykasz się z nią codziennie w kuchni i łazience. Ceramika inżynierska. Również w codziennym użytku! Ceramika w końcu należy do najtwardszych materiałów inżynierskich i ma bardzo szerokie zastosowanie. Od najzwyklejszej cegły budowlanej po produkty ceramiczne, które stosuje się w transporcie, hutnictwie, architekturze, aż po te stosowane w przemyśle kosmicznym i medycynie. W końcu, choć dla naszego artykułu najważniejsza jest też ceramika artystyczna! Wpierw były to boginie, przedmioty kultu i posążki zakopywane w formie ofiary wykonane z naturalnych glin. Dzisiaj rzeźby, biżuteria, i sztuka użytkowa na przykład, wyroby bolesławieckiej ceramiki. Skąd ogromna popularność wypalanej gliny we wszystkich dziedzinach życia? Odpowiedź jest prosta, niezwykła trwałość. Jednak jest jeszcze coś... właściwości.
Magia gliny kamionkowej
Podstawowym budulcem wyrobów ceramicznych jest glina, fachowo zwana masą ceramiczną. Składa się ona z gliny, kwarcu, skaleń, kaolinitu, piasku i wody w różnych proporcjach. Skład masy ceramicznej różni się w zależności od techniki obróbki oraz przeznaczenia gotowych wyrobów, a także miejsca pochodzenia.
Naczynia ceramiki bolesławieckiej tworzone są z gliny z dużą zawartością piasku kwarcowego oraz skaleń. Taki skład procentowy kamionki (tak inaczej określa się glinkę) sprawia, że powstające z niej wyroby są odporne na ścieranie i uszkodzenia, wysokie temperatury i mają świetne właściwości izolacyjne - nie przewodzą prądu. Dlatego z powodzeniem po wypaleniu można używać ich w piekarnikach i zmywarkach. To właśnie między innymi dzięki unikalnemu składowi kamionki zawdzięczasz możliwość używania naczyń latami. Są bardzo trwałe.
Glinka do produkcji ceramiki bolesławieckiej jest materiałem całkowicie naturalnym, podobnie jak farby używane do jej zdobienia oraz szkliwo. Dzięki starannemu procesowi z użyciem naturalnych materiałów, wyroby nie wchodzą w reakcję z pokarmem, nie zmieniają smaku potraw, nie alergizują i nie wpływają negatywnie na nasze zdrowie. Oryginalne naczynia ceramiczne z Bolesławca są odporne na działanie czynników chemicznych i można śmiało zaliczyć je do tak zwanych zdrowych naczyń.
Jak powstaje ceramika?
Do Polski sztuka tworzenia naczyń z wypalanej gliny dotarła ok. 5400 lat temu. Co ciekawe obecnie technika i proces produkcyjny wyrobu ceramiki niewiele różni się od technik stosowanych przed wiekami. Do dzisiaj większa część procesu wyrobu naczyń bolesławieckich odbywa się ręcznie. Oczywiście, producenci nie negują rozwoju technologicznego. Obecni rzemieślnicy często wspierają się popularną metodą toczenia na kole garncarskim oraz odlewaniem naczyń w formach. Masa nabiera odpowiedniej twardości w specjalistycznych piecach, a nie w ogniskach. Wciąż jednak wiele elementów, jak i niektóre formy wyrabia się ręcznie. To sprawia, że każde naczynie jest oryginalne, podobne ale nie identyczne. Z resztą wszystkie zdobienia wykonywane są na naczyniach ręcznie, głównie unikalną techniką stempelkową. Artyści i zdobniczki/zdobinki malują naczynia, po wielokroć odbijając i powielając stemplami niewielkie elementy. Używają także pędzli, ale to właśnie stemplowanie stanowi o niepowtarzalnym i wyjątkowym charakterze naczyń bolesławieckich.
By uzyskać idealny, piękny i solidnie wykonany, trwały produkt trzeba ściśle przestrzegać kolejnych etapów.
Etap pierwszy - przygotowanie masy
Jest to pierwszy bardzo ważny etap produkcji. Do masy nie mogą się dostać żadnego rodzaju zanieczyszczenia. Odpowiednia masa ceramiczna jest czysta chemicznie i gładka. Równie ważna jest jej konsystencja. Niektóre formy wymagają płynnej konsystencji, inne np.: talerze bardziej zwartej.
Etap drugi - formowanie
Formowania produktów z glinki rzemieślnicy uczą się latami a proces ten podlega stałemu doskonaleniu. Kształtowanie masy produktu do otrzymania pożądanego przez nas kształtu odbywa się na kilka sposobów. Tradycyjnie całkowicie ręcznie lub przez toczenie na kole. Przy wykorzystaniu form gipsowych bądź z tworzyw sztucznych, a także, możliwe jest uzyskanie wyrobu na zasadzie półautomatyzacji, kiedy za pomocą prasy masę ceramiczną wyciska się np.: do kształtu talerza. Po uformowaniu produkty leżakują susząc się.
Etap trzeci. Wypał pierwszy - wstępny
Pierwszy wypał, czyli gdy pod wpływem wysokiej temperatury masa ceramiczna zastyga w odpowiedniej twardości, na tyle, by można ją poddać zdobieniu.
Wysuszone uformowane naczynia umieszcza się w specjalnych piecach i poddaje wstępnemu wypaleniu w temperaturze 800 stopni Celsjusza. W efekcie, po godzinach wypalania uzyskujemy tak zwany biskwit, czyli wstępnie spieczoną białą nieszkliwioną ceramikę.
Etap czwarty - zdobienie
Po wstępnym wypaleniu wyroby ceramiczne poddaje się procesowi naniesienia kolorów, czyli malowaniu naczynia. Co ciekawe kolory na tym etapie różnią się od tych finalnych. Barwy nabierają intensywności dopiero po szkliwieniu i finalnym wypale. I tak np.: najbardziej charakterystyczny bolesławiecki kobalt na etapie zdobienia jest fioletowy. Wzory nanoszone są unikalną techniką przy użyciu specjalnych stempli wykonanych z gąbki morskiej oraz pędzli. Niektóre wzory są zastrzeżone i mają swoje sygnatury, inne mogą być powielane i przerabiane. Artystów ogranicza jedynie ich wyobraźnia i sprawność manualna. Na pewno jednak nie brak im cierpliwości, bo dekorowanie wyrobów to wręcz medytacyjna praca.
Etap piąty - szkliwienie skaleniowe
Na tym etapie produkcji produkty, ozdobione gliniane naczynia poddawane są procesowi szkliwienia. Dzięki niemu wykorzystane do malowania ceramiki kolory utrwalają się, w efekcie czego dłużej utrzymają swoje oryginalne nasycenie i nie ścierają się.
Etap szósty. Wypał drugi - końcowy
Pomalowana i pokryta szkliwem ceramika trafia ponownie do pieca na ponowny wypał w wyższej niż poprzednio temperaturze. Przez około piętnaście godzin w piecu rozgrzanym powyżej temperatury 1200 stopni Celsjusza dopełnia się sztukę wyrabiania naczyń.
Każda ceramika jest wyjątkowa
Już wiesz, że wyroby bolesławieckie to prawdziwa rzemieślnicza sztuka. Przyjmuje się, że by produkt trafił do Ciebie czytelniku, musi go fizycznie dotknąć 40 par rąk i także dlatego, wybierając nasze produkty, kupujesz wyjątkowy kawałek historii zaklęty w pozornie zwyczajnym codziennym przedmiocie.